Waar de Rijn in zee stroomt 

Voor de Antropogene kustatlas ben ik samen met Jacqueline Heerema en Bram Esser op zoek naar verhalen langs de kust. Met die verhalen vullen we de atlas die we maken in opdracht van de Rijksdienst Cultureel Erfgoed. Verhalen die ons vertellen waarom de kust is zoals die is. En hoe mensen daarin hebben meebewogen of zelf hebben beïnvloed. Op zoek naar de wisselwerking tussen mens en natuur. We zijn in Katwijk geweest om te ervaren dat de oorspronkelijke monding van de Rijn zo’n 100 meter noordelijker lag dan de huidige monding. Maar daar is niets meer van te zien. Dat was de aanleiding om de stormen die Nederland de afgelopen 1000 jaar hebben geteisterd in een tijdlijn te zetten. En daar tegenover het menselijk handelen in beeld te brengen. Een soort actie en reactie, oorzaak en gevolg, in beeld brengen.

De Rijn was een rivier waar steeds minder water uit stroomde en aan het verzanden was. Dat speelt zich af aan het eind van het eerste millennium. De Nederlandse kust was toen nog een gesloten kust van het Zwin tot aan de Weser. Natuurlijk had de zee vrij spel en overspoelde het land nog wel eens. Het volk dat er woonde was de Friezen. Die heerste langs de kust van Domburg tot aan Duitsland. Dit was een watervolk dat zich verplaatste via schepen en leefde van de veeteelt en de handel. Het woord Fries betekende in die tijd: handelaar. Ik denk dat dit volk erg verwant was aan de Vikingen. Het was een heidens volk en kende geen angst voor water. Soms denk ik wel eens dat de angst voor water in het christelijke Nederland voortkomt uit de angst voor de Friezen en later de Vikingen.

Als gevolg van een zware storm, de Sint Thomasvloed in 21 december 1163, werd de Rijn volledig afgesloten en door het ontbreken van afwatering liepen polders om Leiden onder water. Rond 1200 is een afwateringskanaal gegraven op de plek van de huidige Oude Rijn en is dus geen natuurlijke waterloop maar een menselijke ingreep.

1000 jaar stormen

Op Wikipedia staan de stormen die Nederland de afgelopen 1000 jaren hebben geteisterd netjes gedocumenteerd door J. Buisman en A.F.V. van Engelen, bron: Stormvloeden en rivieroverstromingen in Nederland, 1000 jaar weer, wind en water in de lage landen. Opvallend is dat er in verschillende bronnen wordt besproken dat er rond diezelfde tijdsperiode een klimaatverandering speelt want het wordt kouder; de kleine ijstijd. En tegelijkertijd is er sprake van zeespiegelrijzing langs de Noordzeekust. De golven worden sterker, de gesloten kust van Nederland wordt doorbroken en het oorspronkelijk zoetwatermeer Almere wordt zout en Zuiderzee. Het getij krijgt er steeds meer vat op. En door het afkalven van veen wordt het meer groter.

Dat is raar: zeespiegelstijging en het wordt kouder. Hoe kan dat? De nieuwe Atlas van het Holoceen geeft antwoord op deze vraag. De bodem in Nederland en in het zuidelijk deel van de Noordzee daalt als gevolg van het wegvallen van de druk van het enorme ijspakket uit de laatste ijstijd ongeveer 12.000 jaar geleden. Zo is de Doggersbank 30 meter meer gedaald dan bijvoorbeeld de rotskusten in Frankrijk. En dat geldt ook voor de kust van Nederland. Dat proces is gestart na het afsmelten van die enorme ijskap en nog steeds bezig. Wat zou dit betekenen voor Nederland over 1000 jaar?