Voedsel produceren voor de stad

Het Gemeenschappelijk Landbouw Beleid (GLB) is na de oorlog in het leven geroepen vanuit de gedachte ‘nooit meer honger’. En dat betekende, zo na de oorlog met hongerwinter, vooral nooit meer honger voor de stedelingen. Het GLB is Europees beleid dat de landbouw in Europa regelt en financiert. In de loop der tijd is het GLB doorgeschoten in de richting van schaalvergroting met een steeds hogere productie en productie voor de wereldmarkt en niet meer bewust voor de stedeling.

De boer, maar ook de consument, is daardoor afhankelijk geworden van de grillen van de wereldmarkt en zit vast in een complex systeem waarin de boeren te weinig krijgen voor het produceren van voedsel en consumenten zich vooral richten op ‘waar is voedsel het goedkoopst?’. Daartussenin bewegen zich een stuk of vijf grote internationale foodbedrijven die er het meeste aan verdienen, maar die het minste bijdragen aan de regionale economie. Zoals ook de WRR aangeeft in het advies ‘Naar een voedselbeleid’ is het huidige landbouw/voedselsysteem onhoudbaar geworden.

Met die oorspronkelijke kernwaarde in beeld: ‘voldoende voedsel produceren voor de stad’, zouden we terug moeten naar een robuust systeem. Dat betekent differentiatie en minder afhankelijkheid, maar ook bewustwording van de waarde van voedsel en van daaruit een eerlijke boterham voor de boer.

Welke ruimtelijke consequenties heeft de transitie naar een robuust systeem van voedselproductie? In een bijeenkomst ‘Energiek samenwerken aan onze roots in de stadslandbouw’ is o.a. daarover nagedacht. Hier beschrijven we een aantal conclusies uit dit rapport, om aan te zetten tot bewustwording van wat stadslandbouw kan genereren.

Vaak dichten mensen, en ook beleidsmakers, een romantisch of utopisch beeld toe aan stadslandbouw, ‘lekker kneuterig samen tuinieren’. Maar stadslandbouw is niet terug naar de Middeleeuwen. En het is ook niet reëel te denken dat je met stadslandbouw een hele stad kan voeden. Maar stadslandbouw is wel de drager van de gezonde stad en kan een systeemverandering op het gebied van de landbouw teweeg brengen.

De Verenigde Naties hanteren als definitie dat alle voedselproductie binnen een straal van 60 mijl van de stad stadslandbouw kan worden genoemd. Mits ook voldaan wordt aan het verkorten van de keten en lokaal geproduceerd voedsel ook lokaal gebruikt wordt. Ook industriële voedselproductie aan de randen van de stad vallen onder die definitie. Redenerend vanuit die definitie is stadslandbouw dus heel breed en dat betekent iets voor de manier waarop we stadslandbouw benaderen.

Centrale vraag is hoe de stad en het gebied erom heen weer meer ruimtelijke, sociale en economische samenhang gaan vertonen. Door schaalvergroting is de verbinding tussen een specifieke plek/stad met de directe aanlevering van voedsel er naar toe verdwenen. Stadslandbouw biedt belangrijke sleutels op verschillende lagen om deze verbinding weer te versterken:

• Logistiek,korte ketens kunnen bijdragen aan het versterken van de regionale economie, de democratisering van ons voedsel en het meer aanbodgericht produceren
  
• De nieuwe boer vindt in stadslandbouwlocaties de ruimte voor innovaties in industriële landbouw zoals insectenkweek en ledverlichting
  
• Stadslandbouw brengt voedsel en bewustzijn dichtbij en draagt zo bij aan het bevorderen van gezondheid en sociale cohesie
  
• Kans om boer en consument met elkaar in contact brengen (vraag en aanbod op elkaar afstemmen, participatiesamenleving)
  
• En last but not least, bewustzijn over het belang van een gezonde bodem voor gezond eten (duurzaam bodemgebruik mbt erosie, mineralen en gezondheid).
  

Wat is er ruimtelijk nodig om de verbinding tussen stad en platteland te realiseren? Het toverwoord is schaalverfijning.  Door kleinschalige (stads)landbouw te verbinden aan grootschalige landbouw en vraag en aanbod op elkaar af te stemmen. En door een nieuwe manier van voedselproductie nabij de stad. De WUR heeft bijvoorbeeld een ontwerpend onderzoek gedaan naar varkenshouderijen nabij de stad. Het was het antwoord op de mogelijkheden voor gezonde veehouderijsystemen. Door lokaal geproduceerd voedsel af te zetten op lokale en regionale markten. Door een diversere productie en door een logistiek systeem dat dit mogelijk maakt.

Schaalverfijning gaat over het finetunen van vraag en aanbod, gaat uit van lokale verschillen en lokale kennis en vergt dus lokale en regionale bestuurders die hiermee aan de slag gaan. Ten eerste zal de voedselvisie die veel steden al gemaakt hebben omgezet moeten worden in een uitvoeringsstrategie door een voedselstructuur te ontwerpen in samenhang met de regio en de voedselproducenten aldaar. Daarnaast zal er ruimte gemaakt moeten worden voor experimenten. Experimenten in de zin van het mogelijk maken van participatie van bewoners met behoud van bijvoorbeeld een uitkering. Door bestemmingsplan technische ruimte te maken voor voedselproductie en dit niet bestemmen als recreatief groen. Om gezond voedsel te produceren zal ook een gezonde bodem nodig zijn. Overheden zullen moeten meedoen en loslaten als ze optimaal willen profiteren van de sociale cohesie die stadslandbouw kan bewerkstelligen.

Stadslandbouw kan zoveel maatschappelijke doelen realiseren. Maar dan moeten er wel verbindingen worden gemaakt tussen de verschillende beleidssectoren en een interactie plaats vinden tussen alle schaalniveaus: dat is schaalverfijning. Maar zoals met zoveel complexe vraagstukken in de Ruimtelijke Ordening lijkt alles met alles te maken te hebben. Ik heb nieuws: dat is ook zo.

Stadslandbouw laat in het klein zien hoe dit zou kunnen. Natuurlijk niet ineens, want de transitie van een systeem is een langdurig proces, maar wij hopen dat het GLB hier naartoe beweegt. Bijvoorbeeld door te sturen op een regionale economie van stad en land. En door de zodanige netwerken dat grootschalige boerenbedrijven ervan leren. En dat de consument kan meedoen. Dan is stadslandbouw de experimentele ruimte voor de nieuwe toekomstbestendige boer en de voedselbewuste burger.

Liane Lankreijer (Natuurlijk in je kracht) & Pauline van den Broeke (Can you imagine)

Auteurs van het rapport ‘Energiek samenwerken aan onze roots in de stadslandbouw’, naar aanleiding van de bijeenkomst van 10 april jl., in opdracht van het ministerie van Economische Zaken. 

Deze bijdrage is gepubliceerd op de website van Jaar van de Ruimte 2015 www.wijmakennederland.nl