Ontwerpkracht voor een goede dialoog

Tussen zenden en ontvangen zit de wereld van de dialoog. Dialoog is een samenstelling van de Griekse woorden λόγος (logos, woord, taal, rede) en διά- (dia, door). Met alleen het voeren van een gesprek zie je vaak dat mensen elkaar toch niet goed begrijpen. Het verbeelden van alles wat gezegd wordt kan een krachtig instrument zijn om de dialoog te ondersteunen. Ontwerpkracht wordt daarbij interactief ingezet tijdens de dialoog. Dus niet slechts als ondersteunende verbeelding van een boodschap.

Zenden en ontvangen

Vroeger werden bewoners door de gemeente geïnformeerd over plannen. Bewoners kwamen naar inspraakavonden met scheldkannonades en andere ‘rotte eieren’ om vooral hun ongenoegen – over van alles en nog wat – te uiten. Veelal niet eens gericht op het plan dat voorlag. “De beslissing is toch al genomen” was een veelgehoorde klacht. Zenden, dat moest anders.

Dan ontvangen: bottom-up initiatieven worden gestimuleerd. Er wordt gestreefd naar een zo groot mogelijke groep betrokkenen en mensen mogen van alles roepen in de beginfase van een plan. Daarmee eindigt de betrokkenheid, want nadat iedereen zijn zegje heeft mogen doen wordt het stil. De gemeente weet dan niet zo goed wat het met de oogst moet doen. Want je kunt toch niet met alle bewoners een plan maken? En je kunt het onmogelijk iedereen naar de zin maken. En hoe verkoop je die boodschap terwijl je toch draagvlak wil creëren?

Ontwerpkracht is de sleutel

Ondersteun de dialoog met ontwerpkracht. In een dialoog betrek je bewoners door met elkaar in gesprek te gaan. Door goed te luisteren naar wat verteld wordt en de verhalen ter plekke om te zetten in een beeld. De zorgen van mensen worden ter plekke op een kaart geschetst. Waar is het onveilig? Dat zal niet overal zijn en niet op elk moment van de dag. Waardoor voelen mensen zich onveilig? Bijvoorbeeld door dat bosje daar, of dat fietspad dat zo dicht langs de rijbaan loopt. Zo ontstaat inzicht in de problemen die spelen. Ook oplossingen die aangedragen worden en de ruimtelijke consequenties kunnen op kaart geschetst worden. De wisselwerking tussen de verschillende inbreng wordt zichtbaar voor iedereen en dat leidt tot een scherper gesprek.

Zorg je voor vertrouwen

Deelnemers worden meegenomen in de wereld van ontwerpers en plannenmakers. Ze zien de ruimtelijke consequenties van mogelijke oplossingen die worden voorgesteld. Men herkent zijn of haar inbreng en voelt zich serieus genomen. Dat schept vertrouwen. Deze vertrouwensband ontstaat niet zomaar en is kwetsbaar. Vertrouwens is belangrijk voor een gevoel van medeverantwoordelijkheid en daarmee werk je aan draagvlak. Voor het vertrouwen is het belangrijk om het proces zorgvuldig in te richten en mensen goed op de hoogte te houden gedurende het proces.

Het belang van een goed proces

Ontwerpkracht is een middel – een instrument – dat je in elke fase van het planningsproces in kunt zetten. Van initiatieffase tot aan de beheerfase. Ontwerpen heeft dan als doel om mensen inzicht te geven. Inzicht in de opgave en mogelijke oplossingen. Uiteindelijk kom je samen tot een oplossing die het meest gedragen. Je werkt samen aan de inhoud, maar doorloopt tegelijk een (ontwerp)proces samen met bewoners en andere belanghebbenden. Elke stap in het proces brengt je dichter bij de oplossing en creëert een gevoel van medeverantwoordelijkheid..

Flexibiliteit is onmisbaar

Iedere situatie is anders en vooraf is moeilijk te voorspellen wat je aan het eind nodig hebt. Er is niet een bepaald voorschrift of protocol wat je moet of kunt doorlopen voor een goede dialoog. Maar ontwerpkracht is een middel dat goed kan helpen. Hoe je dat inzet? Dat kan op vele verschillende manieren, afhankelijk van de fase van het planproces, de hoeveelheid mensen die erbij betrokken zijn, het schaalniveau en het gebied. De stad kent een heel andere dynamiek dan het platteland. Cultuurhistorie en sociale verhoudingen zijn belangrijke factoren voor de inrichting van je dialoog en het daaraan verbonden ontwerpproces. Je zult het (ontwerp)proces steed moeten (willen) aanpassen. Het loopt toch altijd anders dan je van te voren hebt bedacht.

Acceptatie van verschillen

Ontwerpen in een dialoog is geen illustreren. De kracht van ontwerp in de dialoog is dat je samen met bewoners schetst. Essentieel is dat je contact maakt en dat alle ideeën welkom zijn. Dat wil niet zeggen dat iedereen de stift in handen houdt. Want meestal vinden mensen dat toch wel een enorme stap. Het eindresultaat is niet belangrijk, het is de weg naar het eindresultaat die er toe doet. Dat mensen inzicht hebben gekregen en dat mensen elkaars belang gaan begrijpen. Dat is waardevol. Je ontwerpt aan een coöperatieve oplossing vanuit de bestaande tegenstellingen. Een oplossing die in de ogen van de betrokkenen de beste oplossing is, omdat het geen optelsom is van belangen maar juist een acceptatie van de verschillen.